زمستان سرد دمشق

چند روز پس از آن که پیش نویس قطعنامه مورد نظر اتحادیه عرب برای خاتمه بحران سیاسی سوریه در شورای امنیت سازمان ملل متحد توسط چین و روسیه وتو شد، به نظر میرسد که کشور سوریه و منطقه خاورمیانه در حال ورود به یک بحران فراگیر هستند. بشار اسد احتمال اصلاحات و یا انتقال دموکراتیک قدرت را از بین برده است و با در پیش گرفتن سیاست مشت آهنین، احتمالاتی نظیر آن چه در لیبی یا یوگسلاوی رخ داد را ایجاد کرده است. ظاهرا سوریه در حال درگیر شدن در یک جنگ داخلی است که در آن کشور ها و قدرت های مختلف هر کدام از گروهی حمایت سیاسی و تسلیحاتی خواهند کرد.روسیه و چین، که روابط تجاری مستحکمی با سوریه دارند، قطعنامه ی شورای امنیت را آغازی برای تکرار ماجرای لیبی در سوریه دیدند. دیپلمات های روسی و چینی در مقابل خواهان قطعنامه ای حاوی محکومیت عملیات هر دو سوی مناقشه بودند، ضمن این که روسیه مخالفت را خود با شرط کنار رفتن بشار اسد آشکارا بیان کرد.استدلال روسیه این بود که گنجاندن چنین بندی در قطعنامه ی شورای امنیت، سوریه را درگیر یک جنگ داخلی خواهد کرد. با این حال تنها چند روز پس از شکست مذاکرات در شورای امنیت، شرایط در سوریه به خصوص در شهر حمص، که زیر آتش سنگین واحدهای نظامی و تک تیراندازان ارتش قرار دارد، چیزی کمتر از یک جنگ تمام عیار داخلی نیست. این به معنی شکست دیدگاه روسیه است. سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روز سه شنبه هیجدهم بهمن ماه (هفتم فوریه) در راس هیاتی برای گفتگو و مذاکره با بشار اسد، رئیس جمهور سوریه، به این کشور سفر کرد. احتمالا آقای لاوروف در پشت درهای بسته برای بشار اسد توضیح داد که زمان نامحدودی برای سرکوب مخالفان به روش کنونی در اختیار وی نیست।نشانه هایی از تمایل امریکا بر حل بحران سوریه خارج از شورای امنیت وجود دارد. پس از شکست مذاکرات در شورای امنیت، هیلاری کلینتون بیان داشت که "زمان آن فرا رسیده تا راه دیگری برای حل بحران سوریه پیدا شود". اما اگر امریکا و متحدانش، دست به اقداماتی خارج از شورای امنیت بزنند با دو مشکل عمده روبه رو هستند. اول این که در شرایطی که هنوز گرایش سیاسی گروه های مخالف دولت کنونی سوریه برای امریکا و متحدانش آشکار نیست، مسلح کردن مخالفان اسد، که ممکن است گرایش های ضد غربی یا آمریکایی داشته باشند، کار عاقلانه ای به نظر نمیرسد. دوم این که در صورت آغاز اقداماتی خارج از شورای امنیت، روسیه احتمالا قراداد های فعلی برای فروش اسلحه به سوریه را قوت خواهد بخشید؛ که این خود هزینه تغییر دولت بشار اسد را افزایش میدهد.از خاطر اما نبریم که پیش نویس قطعنامه ی شورای امنیت توسط اتحادیه عرب ارایه شده بود. در این پیش نویس از بشار اسد خواسته شده بود تا اختیارات خود را به معاون خود تفویض کند و انتخابات آزاد در سوریه برگزار شود. این موارد اما در ظاهر تمام چیزی است که غرب در سوریه به دنبال رسیدن به آن است. در چنین شرایطی، در صورت عدم کسب موافقت روسیه و چین از طریق شورای امنیت، مناسب ترین گزینه برای کشور های غربی، حمایت از اقدامات اتحادیه عرب است. بنا بر چنین طرحی که احتمال اجرای آن زیاد خواهد بود، از میان غرب و اتحادیه عرب یکی نقش حامی و دیگری نقش مجری را بر عهده خواهد گرفت تا از این طریق هزینه نظامی و سیاسی طرح برای کشور های درگیر کاهش یابد. مزیت چنین اقدامی اول در این است که دلیل کمتری برای روسیه و چین برای سنگ اندازی در راه پیشبرد استراتژی غرب وجود خواهد داشت. دوم این که در صورت موفقیت، دولت جایگزین دولت بشار اسد، همسو با اتحادیه عرب، که خود در بسیار موارد کلیدی همسو با غرب است، خواهد بود.اما حتی اگر بر فرض غرب بتواند روسیه و چین را برای سرنگونی دولت اسد با خود همراه کنند، باید تدبیری برای مهار ایران، که مهمترین کشور حامی دولت بشار اسد است، بیابد. در نگاه دولتمردان جمهوری اسلامی ایران، برای وادار کردن غرب به عدم مداخله در سوریه باید اسرائیل را تحت فشار گذاشت. از این رو رهبر ایران در نماز جمعه تهران به صراحت از حمایت از اقدامات علیه اسرائیل سخن گفت. در شرایطی که دو گروه رقیب فتح و حماس به سمت تشکیل دولت وحدت ملی پیش میروند، ایران به سختی میتواند از طریق حماس به اسرائیل فشار بیاورد. از طرفی رابطه ایران با حزب الله بدون داشتن امکانات موجود در سوریه رابطه معناداری نخواهد بود. اسرائیل نیز متوجه سیاست ایران شده است. مقامات اسرائیلی با اظهار نظرهای مختلف بر گمانه زنی ها برای حمله به تاسیسات هسته ای ایران افزوده اند؛ احتمالا با این هدف که ایران را از دست زدن به اقدامات حساب نشده باز دارند.در شرایطی که ایران امکان کمی برای فشار مستقیم بر اسرائیل دارد، تنها گزینه عملی برای جمهوری اسلامی کمک مستقیم یا غیر مستقیم به حکومت بشار اسد برای سرکوب مخالفان خواهد بود. اخبار تایید نشده ای از دخالت سپاه قدس، شاخه برون مرزی سپاه پاسداران، در سرکوب مخالفان دولت بشار اسد تا کنون منتشر شده است. اگر این اخبار صحت داشته باشد، احتمالا بر میزان دخالت این نیرو در کمک به ماشین نظامی بشار اسد افزوده خواهد شد. کمک به سیاست مشت آهنین، که جمهوری اسلامی به بشار اسد تجویز کرد، حالا به تلخی هزینه خود را برای بشار اسد و مردم سوریه نشان میدهد. روش سرکوب بشار اسد تا کنون هزینه جانی زیادی برای مردم سوریه همراه داشته است به گونه ای که بازسازی مقبولیت وی در میان مردم سوریه ناممکن با نظر میرسد.با در نظر گرفتن شرایط سیاسی در داخل و خارج از سوریه، احتمال کمی برای این که بشار اسد در نهایت بتواند اوضاع در سوریه را تحت کنترل در بیاورد وجود دارد. به احتمال زیاد سوریه در گیر یک جنگ داخلی خواهد شد که در آن کشور های مختلف هر کدام به حمایت تسلیحاتی از گروهی خواهند پرداخت.